Zwarte Piet en negerzoenen: lezing over de beeldvorming van zwarten in Nederland en Europa

Nederland staat al eeuwen bekend als een veilige haven voor vluchtelingen en een tolerant land. Tegelijkertijd zijn er in de Nederlandse cultuur beelden te over die racistische stereotypen van de zwarten nog steeds in leven houden. Zwarte Piet en de vorige jaar afgeschafte negerzoenen zijn daar voorbeelden van. De Amerikaanse historicus Allison Blakely onderzocht in zijn boek ‘Blacks in the Dutch World’ hoe deze beeldvorming zich de afgelopen eeuwen ontwikkelde. Momenteel werkt hij aan een boek over de ‘Black African Diaspora in Europe’. Maandag 26 november is hij te gast bij de RUG en houdt hij een Engelstalige lezing in de Aula van de Universiteit met als titel ‘Afro-Europe: Rhetoric or Reality?’ (16.30-18.00 uur).

De beeldvorming van de ‘zwarten’, ‘negers’ of ‘moren’ in Nederland is veelzijdig, ambigu en soms zelfs paradoxaal. Het beeld sprak eeuwenlang tot de verbeelding, ook toen er nog nauwelijks sprake was van een zwarte bevolking in Nederland. In folkloristische gebruiken, beeldende kunst, literatuur en religieuze tradities vinden we beelden van de ‘zwarte’ of ‘moor’ terug. Het varieert van slaaf, ongeciviliseerde wildeman, duivel, boeman of clown tot de edele zwarte koning in het kerstverhaal. In de figuur van Zwarte Piet komen de vele beelden samen. Zwarte Piet is ontstaan uit christelijke en heidense tradities, maar hij is ook een ‘moor’ die samen met Sinterklaas de ontmoeting van Oost en West symboliseert. Hetzelfde geldt voor het beeld van de Gaper, die de gevel van veel apotheken siert, de Rokende Moor in de tabaksreclame of de zwarte boeman in vele kinderliedjes.
Het gaat niet om realistische beelden gebaseerd op ervaringen met zwarte medeburgers, maar om uitingen die tonen hoe de bevolking en kunstenaars deze zwarten wilden zien. Pas met de komst van grote groepen Antillianen, Surinamers en tegen de achtergrond van de economische crisis van de jaren zeventig van de vorige eeuw werd rassendiscriminatie een probleem in Nederland.

In zijn rijke boek ‘Blacks in the Dutch World: The Evolution of Racial Imagery in a Modern Society’ (1994) analyseert Allison Blakely het ontstaan van raciale stereotypen tegen de achtergrond van de industriële, wetenschappelijke en agrarische revoluties in de westerse wereld. De raciale ideologie in Nederland hangt nauw samen met het koloniale verleden en de vooraanstaande rol in de slavenhandel. Blakely stelt dat humanisme en liberalisme geen waarborg zijn tegen het ontstaan van ‘racial bias’ (racisme). Voor een beter begrip van de oorsprong van raciale vooroordelen in Nederland en Europa is een historische analyse van de beeldvorming van groot belang.
Zijn studie is nog steeds hoogst actueel. Voorjaar 2008 verschijnt er een Nederlandse vertaling van zijn boek, onder de titel ‘Negers in Nederland. Hoe de zwarten in Nederland worden afgeschilderd’ (Uitgeverij Synthese).

Allison Blakely (1940) is hoogleraar African and American Studies en European and Comparitive History aan Boston University. In 1988 won hij de American Book Award voor zijn boek ‘Russia and the Negro’. Momenteel is hij in Europa voor een nieuwe studie over de geschiedenis van de zwarte bevolking in Europa: ‘The Emergence of Afro-Europe’.