De eerste plannen voor de bouw van een grote versneller in Groningen ontstonden in 1957. Voorvechter van de plannen was professor Brinkman, hoogleraar aan de Rijksuniversiteit. In 1963 ging de regering akkoord met de plannen. Er werd een contract getekend met Philips voor de bouw van een isochroon cyclotron, dat in 1970 gereed was. In 1972 werd door het Ministerie van Onderwijs en Wetenschappen (O&W), de Nederlandse organisatie voor Zuiver Wetenschappelijk Onderzoek (ZWO), de Rijksuniversiteit Groningen (RUG) en de Stichting voor Fundamenteel Onderzoek der Materie (FOM) een contract getekend over de managementstructuur van het nieuwe instituut.
Afgesproken werd dat het KVI twee moederorganisaties zou hebben: de RUG en FOM. Kort daarna gaf eerste directeur Brinkman het stokje over aan de naar Groningen gehaalde Rolf Siemssen.
Het eerste onderzoek
In 1971 werden de eerste experimenten gedaan met het cyclotron. De eerste jaren werd het onderzoek toegespitst op de fundamentele kernfysica, in het bijzonder werd de structuur van de atoomkernen bestudeerd. Er werd niet alleen experimenteel, maar ook theoretisch onderzoek gedaan. Beroemde namen uit die tijd zijn Akito Arima en Franco Iachello, die op het KVI hun befaamde Interacting Boson Model ontwikkelden. Arima kreeg in 1994 een eredoctoraat van de RUG.
Een nieuw cyclotron
In 1985 begon een nieuwe fase voor het KVI. Om de wereldwijde toppositie in het kernfysica-onderzoek te behouden werd besloten tot de bouw van een nieuw, supergeleidend cyclotron. Dit cyclotron werd in een Frans-Nederlands samenwerkingsverband in Orsay, bij Parijs, gebouwd en AGOR gedoopt (Accélérateur Groningen-ORsay). In 1994 was het cyclotron opgebouwd. Het werd met succes getest, daarna afgebroken, in onderdelen naar Groningen vervoerd en daar weer opgebouwd. De eerste experimenten met AGOR in Groningen vonden in 1996 plaats.
Nieuwe onderzoekslijnen
In de tachtiger jaren werd het onderzoek op het KVI verbreed. Er kwam een groep die onderzoek ging doen in de atoomfysica, waarbij de atomen als geheel van kern en elektronen onderzocht worden. Daarnaast werd er naar aanleiding van het ongeluk met de kerncentrale in Tsjernobyl in 1986 een groep opgericht die zich, met gebruikmaking van kernfysische technieken, richtte op het onderzoek naar de omgevingseffecten van straling.
Precisieonderzoek aan stilstaande deeltjes
Eind jaren negentig werd het initiatief genomen tot een onderzoekslijn, TRIµP genaamd, die de atoomfysica ging combineren met technieken uit de kernfysica. Bij dit onderzoek worden met AGOR geproduceerde deeltjes met lasertechnieken stilgezet, zodat ze met uiterste precisie bestudeerd kunnen worden. Op deze manier kunnen de grenzen van het bekende Standaardmodel van de elementaire deeltjes onderzocht worden zonder gebruik te hoeven maken van immense versnellers als bij het internationale onderzoeksinstituut CERN in Genève.
Afscheid van directeur Harakeh
Scheidend directeur Muhsin Harakeh is op 1 januari 1996 aangetreden in zijn functie en heeft het KVI dertien jaar geleid. De uit Libanon afkomstige Harakeh studeerde en deed zijn promotieonderzoek in de Verenigde Staten. Na perioden in Groningen, Kopenhagen en Amsterdam, waar hij in 1986 hoogleraar werd aan de Vrije Universiteit, kwam hij in 1993 definitief naar het KVI. Hij heeft het KVI door een moeilijke periode gesleept nadat de Stichting FOM in 2004 besloot het onderzoeksgebied kernfysica te verlaten. Hij initieerde een contract van de Rijksuniversiteit Groningen met het Duitse zusterinstituut GSI in Darmstadt, waardoor het fundamentele onderzoek in de kernfysica voortgezet kon worden. Onder zijn leiding werden nieuwe onderzoekslijnen in de astro-deeltjesfysica en de fysica van leven geïnitieerd. Met het huidige brede spectrum aan fundamenteel en toegepast onderzoek dat door de KVI-wetenschappers gedaan wordt, heeft het KVI voor de komende jaren een uitdagende rol op het wereldwijde wetenschappelijke toneel.
Geschiedschrijving van het KVI
Ter gelegenheid van het 40-jarig jubileum heeft KVI-hoogleraar van het eerste uur Adriaan van der Woude een boek geschreven over de geschiedenis van het KVI, met de titel “40 Jaar KVI”. Het boek wordt gepresenteerd bij de festiviteiten op 12 december.
