Een opvallende advertentie in het Nieuwsblad van het Noorden. Het is 40-45, de Tweede Wereldoorlog. Tien artsen uit de drie noordelijke provincies verklaren boven hun namen en adressen, dat ze geregeld spreekuur houden. De advertentie komt landelijk in de publiciteit wanneer de verzetskrant Vrij Nederland de tien namen met de woonplaatsen van de artsen publiceert en deze van commentaar voorziet. Op honende toon, want de tien artsen zijn NSB-ers, keuringsartsen en allemaal lid van de NSB-organisatie het Medisch Front. Tien artsen uit Groningen, Drogeham (Woldendorp), Grijpskerk, Oude Pekela, Assen, Veendam, Onstwedde en Ter Apel (Emmer-Compascuum/Nieuw-Amsterdam).
De advertentie is de basis van het onlangs uitgekomen oorlogsboek ‘Valse Diagnoses’ van de voormalige journalist Willem Molema uit Oude Pekela. Hoe komt het dat academici zich als NSB-artsen profileerden en het nationaalsocialisme aanhingen? Met deze hoofdvraag begon Molema, ex-journalist van het Nieuwsblad (Dagblad) van het Noorden, aan een onderzoek op basis van ‘het lijstje van 10’. Hij onderzocht de dossiers van de artsen, las honderden getuigenissen over keuringen van dwangarbeiders van wie sommigen in Duitsland stierven, en van Joden van wie de meesten in concentratiekampen aan hun einde kwamen. Hij deed nader onderzoek, sprak met (ex)dorpsbewoners en overlevenden. De resultaten zijn weerzinwekkende verhalen over geld, macht, haat, verdriet, angst, klopjachten, dwalingen, onderduikers en bedriegers. Een keiharde strijd op leven en dood. Onthullende verhalen over fraude, de invloed van de NSB, de rol van ‘De beul van Groningen’ en de dood van drie van de tien artsen tijdens de oorlog. Trieste ervaringen van getuigen over de keuringen die meestal niets voorstelden, want de artsen waren slechts medische werktuigen van de nazi’s.
Een van hen is professor Von dem Borne. Maar niet hij, maar zijn vrouw Flora (Flosje) belandt na de oorlog in een interneringskamp vanwege haar pro-Duitse houding. Professor jonkheer Gustaaf Albert Kreutzwendedich von dem Borne, zoals hij voluit, met titels en drie voornamen, heet, maakt het einde van de oorlog niet mee. Na een ziekbed van ruim twee maanden sterft hij op 21 december 1943 aan tuberculose. Hij is slechts 38 jaar oud geworden.
Von dem Borne wordt begin mei 1941 door Rijkscommissaris Seyss Inquart benoemd tot hoogleraar in de interne geneeskunde aan de Universiteit in Groningen. In het Academisch ziekenhuis in Groningen volgt hij voor een jaarsalaris van 6500 gulden professor dr. Leonard Polak Daniëls, een Jood, op tot hoogleraar in de pathologie en therapie. Polak wacht de gevolgen van de Duitse bezetting niet af en pleegt op 15 mei 1940 op 68-jarge leeftijd zelfmoord. De benoeming van Von dem Borne loopt een half jaar vertraging op, omdat hij dan al lijdt aan tuberculose. Hij en zijn vrouw komen te wonen aan de Verlengde Hereweg 126 in Groningen. Het huis is even daarvoor door de Duisters opgeëist. Buurvrouw Carolina Schuitema-Gerretsen zegt dat Mussert een nacht bij het gezin van de professor heeft overnacht. Maar de weduwe ontkent dat. ‘’In oktober 1943 heeft Mussert mijn man thuis bezocht om hem te onderzoeken. Mijn man was toen al bedlegerig.’’ De buurman aan de andere kant verklaart dat ze de professor en zijn vrouw bij hun komst een eenmalig beleefdheidsbezoek van tien minuten hebben afgelegd. ‘’Ze hadden verder geen contact met mensen bij ons in de buurt.’’ Huisarts Bruggers is na de oorlog een van de bewoners van het uit 1920 daterend pand Verlengde Hereweg 126 geweest.
Het echtpaar Von dem Borne krijgt drie kinderen. Dochter Flora (Flosje) wordt in 1935 geboren en hun enige zoon Albert in 1937. Hij zou uitgroeien tot een bekende hoogleraar. Hij overlijdt in 2003. Von dem Borne zijn jongste kind, dochter Inge Margaretha, heeft haar vader niet echt meer gekend; zeven weken na haar geboorte, eind 1943, overlijdt Von dem Borne. Inge woont al jaren in het Spaanse Jávea en is sinds 2007 weduwe.
De vroegtijdige dood van de NSB-arts voorkomt dat hij zich na de oorlog voor het Tribunaal moet verantwoorden. Zijn vrouw overkomt dat wel. Ze vindt dat het nationaalsocialisme nog steeds goede elementen herbergt. ‘’Maar de mensheid is te slecht om ze uit te voeren.’’ Mevrouw Von dem Borne zit anderhalf jaar (van haar arrestatie op 15 april 1945 tot haar rechtszaak op 10 oktober 1946) in interneringskampen in Farmsum en Opende.
Boek: Valse diagnoses | De Tweede Wereldoorlog in Noord-Nederland | Tien artsen in een wereld van list en bedrog. Auteur Willem Molema. Uitgeverij Nobelman. Aantal pagina’s: 167. Aantal foto’s: circa honderd. Winkelprijs: € 22,95, onder meer te koop bij Godert Walter aan de Oude Ebbingestraat.
